Op bezoek in de favela's van Rio de Janeiro

Reismeisje 16 oktober 2015

Rocinha 1

Favela’s. Waarschijnlijk heeft vrijwel iedereen er hetzelfde beeld bij. Chaotisch, armoedig, barstensvol criminaliteit en bovenal onveilig. Zeker voor toeristen. Dat beeld klopt voor een groot deel ook wel. Ooit zijn de favela’s in Rio ontstaan als wijkjes voor de migranten uit het Noorden van Brazilië. Op zoek naar werk en een beter bestaan. Ze hadden natuurlijk weinig geld te besteden en kwamen zo terecht tegen de bosrijke heuvels in het binnenland van Rio. Vandaar de naam ‘favela’, wat een soort boom/struik is. Destijds stond het nog niet synoniem voor criminaliteit of onveiligheid. Wat begon als één klein buurtje met kleurige, zelf gemaakte huizen, groeide echter al snel tot een serieuze wijk en verspreidde zich als een razende over de stad.

Favela’s in Rio vandaag de dag. Tegenwoordig telt Rio zo’n 1.000 (!) favela’s, die met name in het uiterste Noorden en Zuiden van de stad te vinden zijn. Die in het Noorden zijn ronduit gevaarlijk. Wetteloosheid regeert en extreem geweld, waaronder moordpartijen, is aan de orde van de dag. In het Zuiden zijn er echter een aantal favela’s waar je als toerist onder begeleiding van een gids goed naar toe kunt. Hoewel ook hier de drugscriminaliteit verre van verdwenen is, is de veiligheid er de afgelopen jaren flink verbeterd. Sinds 2008 is de overheid in 39 favela’s gestart met de zogeheten Pacifying Police Units (PPU’s). Dit zijn speciale eenheden van de politie, die niets anders doen dan de macht van strijdende drugsbendes in de favela’s tot een minimum beperken. Dat lukt natuurlijk niet zo maar, dus er wordt begonnen met een harde inval waarbij de kopstukken van de regerende bendes buiten de grenzen van de betreffende favela worden gejaagd. Ik schrijf het nu zo makkelijk op, maar dit is echt een vreselijke strijd. Letterlijk op leven en dood…Als de kopstukken zijn verdreven, komen leden van de PPU permanent in de favela werken en wordt de dialoog aangegaan met wat er van de bendes over is. Soms werkt dat en soms ook niet.

Rocinha 2

Een geslaagd verhaal. Één van de meest geslaagde PPU ‘projecten’ is te vinden in de favela Rocinha. De allergrootste favella van heel Brazilië met maar liefst 100.000 inwoners. 100.000 inwoners op een extreem kleine oppervlakte in huisjes die van de heuvel af lijken te vallen. Ongelofelijk. Het is één van de favela’s die je als toerist kunt bezoeken en zeker de moeite waard. Rocinha is in het begin van de 20ste eeuw ontstaan. Gebouwd door migranten uit de Amazone. Het begon letterlijk als een kleine boerderij, waar de inwoners hun eigen eten verbouwden om die vervolgens in downtown Rio te verkopen. Vandaar de naam; Rocinha betekent letterlijk ‘kleine boerderij’ Knipogen. Geleidelijk aan begon Rocinha te groeien en werd het een heuse wijk in Rio. De allerarmsten bouwden hun huisjes hoog in de wijk, terwijl de oud gedienden in het deel tegen Rio aan woonden. De sociale ongelijkheid werd groter en zoals waarschijnlijk overal waar dat gebeurt, wilden de inwoners van Rocinha dezelfde rijkdom ervaren als de écht rijken deden. De eerste bende ontstond; de zogeheten Red Command. Leden van deze bende overvielen banken in Rio, maar al snel kregen ze door dat drugshandel lucratiever was. En dus maakten ze de switch. Eerst nog in kleine vorm, maar al snel groeide de bende en ontstonden er ook andere criminele groepen. Vandaag de dag zijn er drie bendes die de drugshandel en het hele leven regeren in alle favela’s in Rio. In Rocinha is dat de Friends of the Friends Command. Klinkt bijna lieflijk, maar niets is minder waar. Vóór de Braziliaanse overheid Rocinha tot PPU project bombardeerde, waren moorden de normaalste zaak van de wereld. Kinderen waren al vanaf jonge leeftijd getuige van bruut geweld en werden zo mee gezogen in een vicieuze cirkel van criminaliteit. In 2012 startte het PPU project in Rocinha en werden kopstukken van de Friends of the Friends Command verdreven. Zwaar bewapende politieagenten behoorden vanaf dat moment tot het straatbeeld in Rocinha en er werden verschillende sociale projecten opgestart om kinderen van de straat te houden. Om zo de ‘logic of war’ voor de nieuwe generatie uit te bannen.

Rocinha 3

Resultaten van de PPU’s. Tja. En wat zijn dan de resultaten na een aantal jaren? Het is natuurlijk wat lastig om als buitenstaander een volledig beeld te krijgen, maar wat ik heb begrepen is dat het project faalt. Big time. Rocinha is zo’n beetje de enige favela waar de criminaliteit echt flink gedaald is. Daarmee is Rocinha hét schoolvoorbeeld van de Braziliaanse overheid. Het is niet voor niets dat politici zich graag laten fotograferen bij de opening van een ziekenhuis in Rocinha. Beetje jammer dat er vervolgens nooit patiënten konden worden behandeld, omdat er simpelweg geen apparatuur is…Gebakken lucht. Als je een beetje door vraagt, wordt al heel snel duidelijk dat de PPU’s in de 39 uitverkoren favela’s terrein verliezen. Elke dag. En de bendes winnen dat terrein terug. Officieel is er nog geen besluit genomen, maar officieus weet iedereen dat er geen nieuwe PPU’s worden benoemd. Er komt geen nieuw project bij. En er wordt niet verder geïnvesteerd in de bestaande PPU’s. Met andere woorden; ze hebben het verloren van de jarenlange strijd die zo gewoon is voor verschillende generaties. Zo lang er niet tenminste één generatie opgroeit in volledige veiligheid en een serieuze kans krijgt een bestaan buiten het criminele circuit op te bouwen, denk ik niet dat het leven in de favela’s in Rio er veiliger op zal worden…

Tip voor een bezoek aan de favela’s. Ik vond ons bezoek aan Rocinha en de kleinere, veel minder heftige favela Villa Canoas heel erg de moeite waard. Ook al blijf je in die paar uurtjes aan de oppervlakte en zal je nooit het hele verhaal zien of te horen krijgen, het geeft een inkijkje in een leven dat evengoed onderdeel uit maakt van Rio de Janeiro. Via Favela Tours kun je voor 85 reales, ongeveer €20 met de huidige wisselkoers, een ochtend of middag Rocinha en Villa de Canoas bezoeken. Je wordt opgehaald bij je hotel en ze werken met goed Engels sprekende, lokale gidsen, die je erg veel achtergrondinformatie kunnen geven. Wij hadden gids Lou. Ik vond haar supergoed gidsen! Ze weet erg veel over de verschillende favela’s, sociale context en politieke consequenties en kent overduidelijk Jan en alleman in de favela’s Knipogen. Mocht je in Rio zijn, zou ik zeker een paar uur besteden aan dit tourtje. Je zult er geen spijt van krijgen!

Het is een wat lang verhaal geworden Schamen. Ik merk dat het bezoek aan Rocinha en alle informatie iets met me hebben gedaan. Met je Westerse bril op is het van tevoren moeilijk voor te stellen hoe zoiets destructiefs zichzelf in stand kan houden. Maar de middag met Lou heeft me doen inzien dat dat wel heel makkelijk is gedacht vanuit mijn comfortabele en veilige basis in Nederland. De structuren in de favela’s zijn oud, complex en lopen volgens eigen geformuleerde standaarden. Ver buiten wat wij als ‘normaal’ beschouwen. Ik hoop dat jullie dit stukje achtergrond over de favela’s in Rio kunnen waarderen en ben heel benieuwd of je er zelf ook wel eens bent geweest? Of Misschien naar toe zou willen? Waarom wel of niet?

@Brazilië @Zuid-Amerika #wereldreis #Brazilie #rio de janeiro #favela #rocinha

6 reacties

  • Chantal

    16 oktober 2015 om 17:55

    Wow!

    Beantwoorden

  • Adi

    16 oktober 2015 om 18:45

    Indrukwekkend verhaal en ik kan me voorstellen, dat het je "aangegrepen" heeft. 't Maakt jullie reis uiteraard wel compleet om af en toe ook een bezoek te brengen aan townships/favela's.

    Beantwoorden

    • Reismeisje Adi

      19 oktober 2015 om 03:27

      Ja, dat vond ik ook. Het geeft echt een ander beeld!

  • Eva - eighty7.nl

    16 oktober 2015 om 19:15

    Jeetje, wat een ontzettend interessant verhaal. Dit zou zeker wel op mijn lijstje staan als ik naar Rio zou omgaan, dan mogen de favela's eigenlijk niet ontbreken vind ik. Goed dat er zulke projecten zijn om de favela's veiliger te maken en ervoor te zorgen dat de kinderen daar ook een toekomstperspectief hebben.

    Beantwoorden

    • Reismeisje Eva - eighty7.nl

      19 oktober 2015 om 03:27

      Thanks Eva, fijn te horen. Het is echt heel erg de moeite om te bezoeken!

  • Malou

    18 oktober 2015 om 22:47

    Interessant om te lezen dit. Wat ik me wel afvraag: zien de bewoners van de favela's jullie als indringers? Zo van: daar komen weer een paar rijke toeristen om aapjes te kijken. Wat was jullie gevoel daarbij?

    Beantwoorden

    • Reismeisje Malou

      19 oktober 2015 om 03:32

      Tja. Als toerist blijf je wel altijd aan de oppervlakte. Zeker met zoiets als de favela's. Het is erg lastig om daarin dieper te kunnen gaan, maar ik moet zeggen dat ik niet het gevoel had dat de inwoners ons vreemd aankeken. Ze leefden gewoon hun leven om ons heen en waren heel vriendelijk, zoals alle Brazilianen tot nu toe vind ik ;-). Het is echt de moeite!

  • Robert | Traveljunks

    19 oktober 2015 om 07:49

    Wij hebben dezelfde tour een aantal jaar geleden ook gedaan. Die dag is ons nog het meest bijgebleven van alle dagen die we in Rio waren. Het enige waar ik wel een beetje van schrok waren de misschien 12 jaar oude kinderen met grote AK47 achtige automatische wapens aan de rand van de markt in Rocinha. Dat is een beeld wat me altijd is bijgebleven.

    Beantwoorden

  • Kelly / reisheid.nl

    21 oktober 2015 om 23:25

    Een bijzonder interessant artikel om te lezen! Erg indrukwekkend en duidelijk vanuit je hart geschreven. Rio staat hoog op mijn -hele lange- bucketlist en ik zou daarbij graag een bezoek brengen aan de favela's, juist vanwege de authenticiteit. Het lijkt mij dat je daar het -heftige- lokale leven kunt 'aanraken', en dat is waar ik altijd naar op zoek ben op reis. Ik blijf jullie volgen op wereldreis!

    Beantwoorden

Instagram

Blijf op de hoogte!

Wil je op de hoogte blijven van mijn nieuwste, leukste en mooiste blogs? Meld je dan aan voor de maandelijkse nieuwsbrief en lees leuke extra’s.