Waarom Rwanda me deed huilen

Reismeisje 26 januari 2018

Vorige week schreef ik een artikel over Oeganda. Een reis in foto's door dit prachtige land. Het deed me stil staan bij dat andere Afrikaanse land, dat we tijdens diezelfde reis bezochten. Rwanda. Een land uit mijn jeugd. Niet in positieve zin. Beelden van een vreselijke massamoord die via onze oude televisie binnen denderden. Woorden als 'hutu's' en 'tutsi's'. Ze beheersten een tijdje het nieuws, al zeiden ze me niets. Ik had er geen beeld bij. Ik was pas 11 en nog onwetend over wat mensen elkaar uit naam van ras aan kunnen doen. Toen we echter besloten om de berggorilla's in Oeganda  te gaan bezoeken, wist ik meteen dat ik Rwanda ook wilde bezoeken. Het intrigeerde me. Die heftige geschiedenis, waarmee Rwanda zichzelf wereldwijd op de kaart zette. En waar je nu nooit meer iets over hoort. Dat wat onderliggend stroomt aan haat door eeuwenlange segregatie negerend. Het werden een aantal heftige dagen in Rwanda. Dagen die ik niet gemist had willen hebben, maar die me ook deden huilen. Waarom? Daar vertel ik je vandaag meer over.

Een klein stukje geschiedenis. Net als zo veel Afrikaanse landen, kent Rwanda een stormachtige geschiedenis. Eentje van wisselende kolonisaties door eerst Duitsland en toen België. Pas in 1962 werd Rwanda onafhankelijk en kreeg het een eigen regering met dito president. Ruim voor die onafhankelijk, in de jaren 30, werd het voor Rwandezen al verplicht om hun ras in hun paspoort te hebben staan. Hutu of tutsi. Er gaan veel verhalen rond over waar het aangenomen verschil tussen deze twee groepen vandaan komt. In Rwanda hoorde ik de locals vooral zeggen dat de tutsi's origineel van 'blanke' Ethiopische oorsprong zijn. Ze zijn langer, atletischer gebouwd, hebben een lichtere huidskleur en er werd aangenomen dat ze intelligenter zouden zijn. En dus kregen tutsi's sinds jaar en dag meer kansen op onderwijs en hadden ze de betere banen. Je ziet het ook. Dat fysieke verschil. Een deel van de Rwandezen lijkt bijna half Europees. Waar het gros, de hutu's, een typisch Afrikaans fysiek heeft. Uiteindelijk werd het een soort self fulfilling prophecy. Die rassenscheiding. Hoe meer kansen tutsi's kregen, hoe meer volgende generaties geloofden dat zij daadwerkelijk beter zouden zijn. Recht hadden op die kansen. En hoe minder gelijkwaardigheid er in de Rwandese samenleving was.

Genocide in Rwanda. In de jaren 60 en 70 van de 20ste eeuw werd dat een steeds groter probleem. Hutu's pikten het niet langer. Wensten dezelfde rechten. Terecht natuurlijk. Er ontstonden kleine splinterpartijen die vochten voor die rechten. Eerst vreedzaam, maar dat veranderde snel. De sfeer werd grimmig en tutsi's waren hun leven niet langer veilig. In die jaren werden tienduizenden tusi's vermoord. Nog eens zo'n groep ontvluchtte het land. Onder invloed van president Habyarimana keerde de relatieve rust in de jaren 80 terug in Rwanda. Het was oppervlakte. Ogenschijnlijke acceptatie. Eind jaren 80 nam de sociale onrust weer toe. Tot dat beruchte jaartal. 1994. Begin april dat jaar werd Habyarimana vermoord. Nog diezelfde avond wierpen gewapende hutu milities barricades op rondom de hoofdstad Kigali. Niemand kon er meer in of uit. Het moorden begon...Je kent ongetwijfeld de beelden van Afrikanen die met grote kapmessen over de rode aarde stampen. Om hen heen slachtoffers. Tientallen, honderden. Mannen, vrouwen, kinderen. Het maakte de hutu's niet uit. Gevoed door een blinde haat werden er in ongeveer 3 maanden tijd rond de 675.000 tutsi's en gematigde hutu's vermoord. Destijds zo'n 70% van de totale tutsi bevolking. Een gruwelijke genocide in een tijdsbestek waar je met je hoofd niet bij kunt... 

Waarom Rwanda me deed huilen. En toen stond ik daar. In Rwanda. Het contrast met met gemoedelijke, vrije Oeganda had niet groter kunnen zijn. Vanaf het moment dat we de grens over gingen, voelde je 't. Een soort zwaarte. Een vrij land waar de mensen op geen enkele manier vrij zijn. Vast zitten in een systeem dat hen dwingt te vergeten en vergeven. Naast de moordenaars van je gezin te wonen. In respect en vrede. Het is een mooie gedachte, Fantastisch zelfs. Maar in de praktijk nauwelijks uitvoerbaar. En dat is precies wat je merkt als je door Rwanda reist. Het is ondertussen bijna 25 jaar geleden dat de genocide er plaats vond, maar de onderliggende stromen van onrecht, onvrede en zelfs haat zijn daarmee niet verdwenen. President Kagame heeft een oude manier van berechten in het leven geroepen. De zogeheten gacaca's. Een soort volksrechtbanken, waarin ondertussen zo'n 2 miljoen hutu's in terecht hebben gestaan. Goed of fout, het geeft mensen de kans om hun beul in de ogen te kijken. Op een bepaalde manier gerechtigheid te ervaren. Maar die onderliggende stromen? Die zijn er. Altijd. En dat is precies waarom Rwanda me deed huilen. Omdat ik voor het eerst in een land was waar ik mezelf oprecht de vraag stelde: 'hoe moet dit ooit goed gaan komen?'. Echt goed gaan komen. Natuurlijk, Rwanda is een vrij land met een relatieve democratie, maar er is geen aandacht voor wat er echt speelt. Voor die diepe rassenscheiding. Kunstmatig is daar afstand van genomen. Er mag zelfs niet meer gesproken worden over hutu's en tutsi's. Iedereen is Rwandees. Maar dat maakt je toch niet minder onderdeel van een bepaalde groep na al die jaren van openlijke scheiding? De dag dat Kagame aftreedt of er een splinterpartij de macht weet te grijpen, gaat dit mis. Dat denk ik echt. Ik hoop dat ik het mis heb. Dat 25 jaar niet te weinig is om uit die eeuwenlange strijd te stappen. Echt los te laten. Maar ik houd mijn hart er voor vast. Rwanda is een prachtig land. En tegelijk is er geen land geweest waar ik een zwaarmoediger gevoel heb ervaren als daar...

Wil je meer weten over hoe de genocide in Rwanda? Kijk dan de waargebeurde film Hotel Rwanda. Geen woorden voor...Hier de trailer: